Уч пардали опера.
Бастакор: Ж.Пуччини.
Либретто: Л.Иллика ва Ж.Жакоза.
Саҳналаштирувчи режиссёр: Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Андрей Слоним;
Мусиқий раҳбар ва дирижёр: Қорақалпоғистон халқ артисти Аида Абдуллаева;
Сценография: Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби Михаил Новиковский, Андрей Слоним таҳририда.
Спектакль давомийлиги: 2 соат 20 дақиқа.
А.Навоий номидаги ДАКТ саҳнасида илк премьера 1959 йилда бўлиб ўтган.
А.Навоий номидаги ДАКТда охирги марта 1992 йилда саҳналаштирилган.
Воқеалар XIX аср охирида Япониянинг Нагасаки шаҳрида бўлиб ўтади.
Ҳозирги вақтда спектакль қўйилмаяпти.
Биринчи парда.
Америка армияси лейтенанти Пинкертон Япониянинг қашшоқлашган оиласи вакили бўлган гейша Чио-Чио-Сан (Баттерфляй)га уйланади. Келин танлашда унга совчи Горо кўмаклашади. Пинкертон бўлғуси рафиқаси билан кўчиб ўтишни ихтиёр этган уйни кўришга Горо билан бирга боради. Қариндошлари билан келин ва меҳмонлар киришади, улар орасида Америка консули Шарплес ҳам бор. Бир шиша виски ичиш асносида Пинкертон консулга пинҳона сирларини ошкор қила бошлайди. У уйланганидан мамнун, бироқ ўзини мазкур никоҳ билан абадий боғланган, деб ҳисобламаслиги ва хоҳлаган вақтда ажралиши мумкинлигини билдиради. Ҳаётга бундай енгил-елпи ёндашув кекса Шарплесга ёқмайди ва Пинкертондан қизнинг ҳаётини барбод қилмасликни сўрайди. Келин ва қариндош-уруғлар пайдо бўлишади. Ҳамма боғ бўйлаб тарқалиб кетади. Баттерфляй Пинкертонга унинг динини қабул қилишга аҳд этганини билдиради. Келиннинг қариндошларидан бири, аждодлар динининг ашаддий тарафдорларидан бўлган Бонза кутилмаганда уларнинг суҳбатини бўлиб қўяди. У жиянининг диндан қайтишини қоралайди. Саросимада қолган меҳмонлар кетишга шайланадилар. Келин йиғи-сиғи қилади, лекин Пинкертоннинг эркалашлари билан кайфияти кўтарилади. Севишганлар уйга кетадилар, уларнинг бахтига ҳеч нарса халал бера олмайди.
Иккинчи парда.
Пинкертон юртига, Америкага кетганидан буён орадан уч йил ўтди, ундан ҳеч қандай хат-хабар йўқ. Баттерфляйнинг уйида ғам-қайғу. Унинг маҳзун кайфиятини ҳатто содиқ хизматкори Сузуки ҳам кўтара олмайди. Кутилмаганда Шарплес ва Горо кириб келишади. Консул нимадандир сал хавотирда. У Пинкертондан мактуб олган ва Чио-Чио-Санга бир хабарни етказиши лозим. Консул оғиз жуфтлашга улгурмай янги меҳмон – бадавлат шаҳзода Ямадори ташриф буюради, айёр Горо эрсиз қолган Баттерфляйни унга олиб бериш ниятида. Шаҳзода охирги сўзингизни айтинг, дейди. Бироқ рад жавобини олади. Шарплес бахтиқаро Баттерфляйнинг бахти очилиб кетишини истайди ва ундан шаҳзоданинг таклифини рад этмасликни сўрайди. Бундан ҳайрону лол қолган ва таҳқирланган аёл ҳатто консулни қувиб солмоқчи бўлади, бироқ, севганининг хиёнатига ишонишни истамаса-да, ҳамма гапни тушуниб етади. Эҳтимол, улар ўғиллик бўлганларини эшитиб, Пинкертон қайтар. Шарплес буткул ҳафсаласи пир бўлган. У Пинкертонга ўғли ҳақида хат ёзиб юборишни ваъда қилиб кетади. Кутилмаганда портда тўп овози эшитилади. Баттерфляй ва Сузуки айвонга югуришади. Бандаргоҳга Америка байроғи остидаги кема кириб келди. Кузатиш қувури орқали Чио-Чио-Сан Пинкертон хизмат қиладиган кемани танийди. Унинг юзи қувончдан порлаб кетади. Сузукини гулдаста олиб келиш учун жўнатади, ўзи эса кийинади, пардоз-андоз қилади. Бутун хонадон яшнаб кетади. Шом тун билан алмашинмоқда. Ўғли ва Сузуки уйқуга кетишади, фақат Чио-Чио-Сангина бутун вужуди билан кутмоқда.
Учинчи парда.
Тонг отади. Баттерфляй ўғлини ётоқхонага олиб кетади. Шарплес ва Пинкертон пайдо бўлишади. Хонада Сузуки ёлғиз қолган. Меҳмонларга кўзи тушиб, у хонимни чақиришга тутинади, бироқ меҳмонлар бир оз сабр қилинг, деб имо-ишора қилишади. Шу пайт Сузуки боғда нотаниш аёлга кўзи тушади. Пинкертон лом-мим демайди. Энди Шарплес гапиришга мажбур. У боғдаги аёл лейтенант Кэтнинг рафиқаси, дея изоҳ беради. У шу қадар бағри кенгки, Пинкертоннинг ўғлини оиласига қабул қилишга тайёр. Пушаймонлик ич-этини кемираётган лейтенант хонадан отилиб чиқиб кетади. Хонага Баттерфляй кириб келади. У кўзлари билан эрини қидиради. Нотаниш аёл ва кўзлари ёшга тўлган Сузукини кўриб, бу ерда нима бўлаётганини тушуна бошлайди. Шарплес болани муносиб таълим-тарбия олиши мумкин бўлган оилага беришга уни кўндирмоқчи бўлади. Тушкунликка тушган Баттерфляй ўзи ҳам бошқа иложи йўқлигини тушуниб турибди. У фақат болани олиш учун бир соатдан кейин Пинкертоннинг ўзи келишини илтимос қилади. Ҳамма кетади ва у ёлғиз қолади. Энди у нима қилиши кераклигини билади. Баттерфляй хизматкоридан уни ёлғиз қолдиришини сўрайди, кейин ибодат қилади. Шундан кейин деворга илиб қўйилган ханжарни олади. Сузуки хонага болани итариб киргизади ва бу хонимни тўхтатиб қолиши мумкин, дея умид қилади, бироқ бундан иш чиқмайди. Болани ўйинчоқ билан чалғитиб, Баттерфляй ўғлининг кўзини боғлайди ва парда-девор ортига ўтиб ўзига ханжар санчади. Унинг хонасига белгиланган вақтда Пинкертон ва Шарплес кириб келишганда жон бераётган Чио-Чио-Сан индамай қўли билан ўғлини кўрсатади.